سردمزاج و گرم مزاج
دکتر حسن اکبری ، کارآزموده طب اسلامی معتقد است: در طب سنتی هنگامی که انسان در حال شکل گیری است، بسته به اینکه از هر یک از ارکان (آب، خاک، هوا، آتش) به چه میزان در بدن او اندوخته شده است، مزاج متفاوتی خواهد داشت، مثلا اگر رکن آتش 1 درصد بیشتر در وجود او باشد، این فرد گرم مزاج (گرم و خشک) خواهد بود. در این قبیل از کسان قسمت‌های زبان، چشم، پوست وبینی آنها خشک می‌شود و وانگهی این قبیل از افراد سریع و تیز بوده و حس بینایی و بویایی آنها قوی‌تر است و سریع مزاج هستند.
رکن انرژی به این قبیل افراد اغلب رسیده و در مسائل محاسبه‌ای و فکری دقیق‌تر هستند، و اصطلاحا در طب سنتی به این افراد صفراوی یا افرادی با طبع گرم و خشک می‌گویند. افراد صفراوی حتی در زمستان نیز دانستن گرما دارند.
افرادی که رکن هوا در آن ها بیشتر است، حائز طبعی گرم و تر می‌باشند و به آنها دموی گویند. کسان دموی معمولا آرام‌تر از گروه اول هستند، البته این کسان همان هوش و ذکاوت و همچنین تندی را از سرنوشت رکن آتش در وجود خویش دارند اما چندی گرم و نرم تر بوده و دیر‌تر خشمگین می‌شوند. از ویژگی ها دیگراین افراد می‌توان به زودجوشی، دل‌رحمی آن ها نام برد افراد دموی نیز الی حدودی گرمایی بوده و در زمستان نیز به دنبال هوای خنک هستند.
در گروه سوم، سردی و تری غلبه دارد و اصطلاحا در طب سنتی به آنها کسان بلغمی یا افرادی با مزاج سرد و تر می‌گویند، از خصوصیات افراد بلغمی مزاج به این موارد می‌توان اشاره کرد: این افراد اغلب تحت تاثیر قرار می‌گیرند و کسان را تحت کارایی خویش پیمان نمی‌دهند. آنها زیاد محافظه کار بوده،همیشه پرماسیدن سردی می‌کنند، امکان آن هستی دارد که زانوهایشان آماس داشته باشد و یا حتی دچار بیماری دیسک نیز بشوند. این قبیل افراد پف پایین چشم دارند، آبریزش بینی و آب از چشم نیز در آنها شایع می‌باشد.
بسیاری از کسان آبریزش بینی و چشم را آلرژی می‌پندارند اما در طب سنتی ما این دشوار را در طبع آنان می‌دانیم، این قبیل کسان طبعی سرد و تر داشته و بلغمی هستند. اگر تغذیه‌ی این افراد را اصلاح کرده و به سمت گرم و خشک سوق دهیم، دشوار این قبیل افراد رفع خواهد شد. دشوار این افراد با مصرف داروهای سیتروزین، آنتی هیستامین و دیگر داروهای ضد حساسیت بر طرف نخواهد شد.
افراد گروه واپسین،انجام حائز طبعی سرد و خشک بوده و رکن خاک در آنها بیشتر است و به آنها کسان سوداوی می گویند، این افراد معمولا سرمایی بوده ولی بر عکس کسان بلغمی که تپل و سفید پوست هستند، سودایی‌ها لاغر، دارای بدن‌های خشک و چروکیده بوده و رنگ پوست، آنها نسبتا سیاه‌تر می‌باشد. سودایی‌ها معمولا مقداری حالت‌های افسردگی را در هستی خود دارند و از لحاظ اجتماعی نیز بسیار ریزه‌کار،موشکاف،کم‌حرف هستند.
افرادی که طبع بلغمی دارند، در تابستان نیز دریافتن سرما می‌کنند، البته امکان آن وجود دارد که این حالت هم در افراد بلغمی و هم سودایی اتفاق بیفتد اما سودایی‌ها ضعیف و نسبتا ویس و جثه‌های کوچک دارند، و بلغمی‌ها عمدتا سفیدتر و چاق‌تر بوده و همچنین چیزی بدنشان زیادتر است.
مزاج‌ها را 50 درصد ژنتیک و 50درصد پیرامون ساختن می‌دهد، اما می‌توان از راه تربیت، تغذیه، هوای پسندیده و آب پسندیده مزاج را به سمت مزاج مد نظر سوق داد.
افرادی که دائما سردشان است با رعایت سه گوش سلامت و استفاده از مواد غذایی گرم و تر و خشک همانند دم‌نوش‌های گرم بابونه، نعناع، پونه، زعفران، دارچین، زنجبیل می‌توانند دشوار خود را بر طرف کنند.
بیشتر بخوانید:
طبع گرم دارید یا سرد؟
فصل‌ها در تغییر مزاج انسان موثرند
مزاج خودتان را معرفی کنید
راه های تشخیص مزاج فرد
سید محمد حسن صادقی، کارآزموده طب سنتی در این باره می گوید: یکتا از معیارها برای تشخیص مزاج فرد «هیکل» است، یعنی کسانی که هیکل و اندام درشتی دارند دارای مزاج تری هستند و افرادی که حائز هیکل و اندام ریزتری هستند مزاج‌شان خشک است.
برخی از افرادی که اندام درشت دارند هیکل آنها مملو از چربی و پف است. این یعنی این طور کسان دارای مزاج سرد و تر هستند اما عده‌ای سایر از افراد که هیکل درشتی دارند اندام آنها پوشیده از ماهیچه و به اصطلاح هیکل عضلانی دارند اینگونه کسان مزاج گرم و تری دارند.
در بین کسانی که ریزاندام هستند اگر اندام آنها ماهیچه‌ای باشد مزاج این افراد گرم و خشک است ولی اگر این افراد هیکل‌شان از پوست و استخوان باشد مزاج سرد و خشکی دارند.
رنگ پوست احد سایر از علائمی است که به وسیله آن می‌توان مزاج یک فرد را تشخیص داد. رنگ‌های گلگون دارای مزاج گرم و تر، رنگ‌های گندمی و زرد حائز مزاج گرم و خشک و رنگ‌های تیره و سبزه دارای مزاج سرد و خشک و افراد سفید دارای مزاج سرد و تر هستند.
رشد مو گرد دیگر از علائمی است که به وسیله آن می‌توان مزاج فرد را تشخیص داد. کسان دارای مزاج گرم معمولاً موهای پرپشت، ضخیم و طایفه دارند و افراد سردمزاج معمولاً حائز موهای کم‌پشت و نازک هستند.
همچنین کسان گرم مزاج عموماً عرق، پیشاب و چمین آنها حائز بوی تند است اما افراد سردمزاج عرق، ادرار و سرگین آنها بوی خاص و تندی نمی‌دهد.
همچنین حرکات تن یگانه دیگر از راههای تشخیص مزاج افراد است. کسان گرم‌مزاج عموماً پرجنب و جوش هستند و عموماً حرکات بدنی تندی دارند. ولی کسان سردمزاج کسل و جنب و جوش کمی دارند.
یکی دیگر از روش‌هایی که به وسیله آن می‌توان مزاج فرد را تشخیص عدل خواب است. کسان حائز مزاج گرم و خشک حائز خواب کم؛ مزاج گرم و تر حائز خواب متوسط و افراد با مزاج سرد و تر خواب زیاد و افراد با مزاج سرد و خشک حائز خواب منقطع هستند و مدام از خواب می‌پرند.
همچنین افراد گرم‌مزاج روحیه شجاعی دارند و عموماً نترس هستند اما کسان سردمزاج معمولاً افرادی ترسو و محافظه‌کار هستند.
نبض بدن احد سایر از راههای شناخت مزاج افراد است. افرادی که با چهار انگشت بتوان تپش آنها را دانستن کرد، گرم مزاج هستند، اما به جز اینها بقیه افراد، مزاج سردی دارند. وانگهی نبض افراد ترمزاج قطر اکثریت دارد و افرادی که تپش آنها زیاد کم و باریک می‌زند دارای مزاج خشکی هستند.
از نظر طب سنتی کدام مزاج بهتر است؟
وی در پذیرش به این سؤال گفت: معمولاً افراد در هنگام مرض مزاج‌شان انحراف موقتی پیدا می‌کند اما نمی‌توان گفت کدامیک بهتر است. افرادی که دارای مزاج سرد و تر هستند روابط عمومی بهتری دارند، افرادی که دارای مزاج گرم و خشک هستند برای کارهای نظامی مناسب‌تر هستند و افرادی که حائز مزاج سرد و خشک هستند دقیق‌ترند ولی در همه مزاجی که نسبت به بقیه معتدل‌تر است مزاج گرم و تر است.